Arangkada of Leo Lastimosa for October 15, 2010

        Uwan o dili?


    Usa ka gabii sa niaging semana, samtang nanghangad mi sa langit tungod sa labihang dugdog ug kilat human sa panihapon, nangagpas ang akong asawa nga mosunod ang kusog nga bunok sa uwan.  Gitan-aw nako ang ngilit sa langit ug dagat sa Mactan, nga bantang kaayo sa among bay, ug ako siyang giingnan nga di mouwan.
    Doktora ang akong asawa, magsisibya ko.  Pulos mi way hibangkaagan sa pagtag-an sa kahimtang sa panahon.  Apan duna koy gamayng bentaha.  Usa ka higayon nga nakakuyog ko sa mga mangingisda, ila kong giingnan nga kon puwa ang langit inigka gabii, mouwan; apan kon dili, way uwan.  Pagmata namo pagka buntag, uga ang among nataran.  Inanayng nakumbinser ang akong asawa sa akong bag-ong katakos.

-o0o-

    Naglaraw kong sublion ngadto ni bisan kinsang maminaw ang pagtulon-an nga akong nakuha gikan sa mga mananagat.  Kon tigpaminaw ka sa Arangkada sa DYAB Abante Pa, Bisaya, nahadlok kong gipul-an ka na sa akong pagbalik-balik ini matag higayon nga mahisgutan ang uwan.
    Hangtod nga nakabasa ko sa karaan na kaayong sinuwat nga nagkanayon, "Red sky at night, sailor's delight. Red sky in morning, sailor's warning."  Nasayop ba lang ang mga mangingisda pagsabot sa tambag sa katiguwangan?  O mas kasaligan ang aktuwal nilang kasinatian?

-o0o-

    Ang Library of Congress sa Estados Unidos (loc.gov) niluwat og siyentipikong katin-awan sa karaang panultihon:

• Kon puwa ang langit sa gabii, ang amag sa nisawop nga adlaw nisihag sa baga nga abog.  Nagpasabot ni nga kalma ang hangin gikan sa kadapan ug busa maayo ang kahimtang sa panahon.
• Kon puwa ang langit sa adlawan, ang sidlak sa adlaw nisihag sa baga nga abog nga nilabay gikan sa kasadpan.  Nagpasabot ni nga dunay daotang panahon nga nagpaignon sa silangan.  Ang puwa nga langit nagkahulogan nga daghang tubig ang nagyungyong sa kawanangan.  Busa dako ang kahigayonan sa uwan.

-o0o-

    May ikumpisal bitaw ko nimo (hinaot di kabasa ining akong asawa):  May mga higayon nga puwa ang langit apan way uwan; may mga gabii sab nga ataon ang kangitngit, apan sundan sa kusog nga bunok sa uwan.  Maong wa na kong kaseguro.  Tingalig akoy nasayop og paminaw sa mga mangingisda.  O naandan na to nilang tiaw nga ako lang gi-seryuso.
    Maayo na lang kay ang Pagasa utrong di kaseguro mag-uwan ba o di.  Maong kasagaran sa ilang pangagpas magkanayon gyod nga, "maayo ang kahimtang sa panahon gawas sa pat-ak pat-ak nga pag-uwan ug pagpanugdog."  Bisan gitaktak na si Pagasa administrator Prisco Nilo, ug bisan nipasalig nang Malakanyang nga mas subsob nang luwatan nga weather bulletins, multiple choice lang gihapon ang mga forecast sa Pagasa.  Ma-puwa o di ang langit, tuohan ang mga mangingisda o di, di ni maayong timaan sa umaabot.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 13, 2010

        Tunglo sa baha

    Kon duna pa may nagduda sa pasidaan sa Pagasa nga nagsugod nang La Niña, ang sunud-sunod nga pagbunok sa uwan nga nisangpot sa lapad nga pagbaha sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan makapakumbinser na tingali nila.  Ug hinaot nga hingpit na lang gyong mangandam ang tanang hingtungdan sa kinatibuk-ang lahutay sa grabeng uwan ug baha nga gikahadlokan nga hangtod pa sa sayong bahin sunod tuig.
    Makapasubo nga kamatuoran mao nga bisan subli-subli na tang gipasidan-an sud sa kapid-an na ka katuigan nga ang naglingiting nga El Niño kasagaran gyod nga pulihan sa basa nga La Niña padayon tang lubat-lubatan kon mag-uwan-uwan kay kanunay gyong sundan sa baha.

-o0o-

    Sama sa naandan, ayha pa ta manguros kon kilatan na.  Karon naglumba nang mga buhatan sa kagamhanan pagpagawas sa listahan sa mga barangay ug kalungsoran nga kasagarang bahaan ug dahilian sa yuta.  Mao ra ning listaha ang gipagawas sa nangaging mga tinguwan.  Nga peligrong makalimtan na sab kon mopuli nang ting-init.  Ug banhawon lang human sa laing kusog nga bunok sa uwan.
    Usa tingali sa mga hinungdan nganong wa gyoy makahuloganong gihimo ang kadagkoan sa kagamhanan paglikay sa baha ug pagdahili sa yuta mao nga sila ra say responsable sa kasagaran sa katalagman:  Salamat sa pataka nga pag-aprobar sa mga proyekto ug paglingiw sa klarong kalapasan sa mga lagda.

-o0o-

    Apil sa mga biktima mao ang subdivisions.  Bisan ang labing luho nga subdivisions gibahaan na.  Gipakaingon sa mga nakapalit sa luna ug nakatukod og mga pinuy-anan sa subdivisions nga natuman sa developers ang labing batakang mga lagda pagtukod sa drainage system.
    Di na lang ta moadto og layo.  Sa akong gipuy-an nga Royale Cebu Estates sa Consolacion, ang developer nga Sta. Lucia napakyas pagtarung sa mga kanal.  May manholes nga way kanal ug ang pat-ak-pat-ak nga mga kanal wa magsumpay, gawas nga way klarong lutsanan.  Apan ambot unsang milagroha gihatagan na sila sa HLURB (Housing Land Use and Regulatory Board) og certification nga nahingpit nang proyekto.

-o0o-

    Tungod sa reklamo sa kahugpongan sa homeowners, ang HLURB 7 napugos pagpada og mga inspektor.  Tuod man, ilang nasakpan ang binuang nga drainage system.  Niangkon ang Sta. Lucia nga nailad sa ilang subcontractor.  Apan wa nang kapasabot nganong gidawat ang proyekto sa way pagsusi sa kalidad sa trabaho.

Kaingon namo nga ang nasakpang mga binuang igo nang sukaranan pagsilot sa developer.  Apan may mas gamhanan tingaling mga puwersa kay sa katarung.   Kay human nipasidaan si HLURB 7 Director Roy Lopez pagsuspenso sa tanang proyekto sa Sta. Lucia sa Sugbo aron pagleksiyon sa developers nga susama og salida, nikalit lang siya og tak-om.  Dihang gipaninglan sa homeowners, igo na lang nisaad og laing hugna sa inspeksiyon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 11, 2010

        Lalis sa GSIS

    Si Winston Garcia, niadtong siya pa ang presidente ug general manager sa GSIS (Government Service Insurance System), nagdawat sa mosunod nga tinuig nga mga benepisyo:

• P600,000 nga midyear financial allowance;
• P600,000 nga 15th month pay;
• P2.4 milyones nga productivity bonus;
• P250,000 nga Christmas representation allowance;
• P40,000 nga transportation allowance;
• P130,000 nga representation allowance; ug
• P50,000 nga medical check-up allowance.

    Matod ni GSIS officer-in-charge Consuelo Manansala si Garcia ug laing pito ka mga sakop sa GSIS Board of Trustees nakadawat og kinatibuk-ang P6 milyones sa suholan ug mga benepisyo sa niagi lang tuig.

-o0o-

Palihug itandi ang kahayahay nilang Garcia ug kaubanan sa kahimtang sa 600,000 ka mga magtutudlo, nga naglangkob sa 40% sa 1.4 milyones ka mga sakop sa GSIS:

• Kalangay o kapakyas gyod sa paghikay ug pagbayad sa ilang mga benepisyo, labi na sa funeral benefits ug education plans;
• Way katin-awan nga laslas sa maturity claims, retirement lump sum ug salary loans;
• Kapakyas pagbayad sa dibidendo;
• Wa malista nga bayad nga, segun pang Senador Loren Legarda, niabot na og P6 bilyones sa kataposang ihap karong tuiga;
• Wa malista nga bayad sa ilang mga utang; ug
• Paglaslas sa suholan alang sa mga utang nga wa nila kapahimusli.

-o0o-

Palihug itandi sab ang dakong kang-a tali sa pangangkon ni Garcia ug sa aktuwal nga kasinatian sa mga sakop sa GSIS.  Matod ni Garcia, sa iyang pagbiya sa katungdanan niadtong Hunyo 30, 2010, niburot ang panudlanan sa GSIS og 18% ngadto sa P572 bilyones niadtong 2009, gikan sa P484 bilyones sa 2008.

Apan ang pait nga kasinatian sa mga sakop gibisto ni Senate Blue Ribbon Committee Chairman TG Guingona:

• Ubos sa Premium-based Policy sa GSIS, ang benepisyo sa mga sakop takdo ra sa ilang tampo;
• Ubos sa Automatic Premium Loan Policy, pabayron ang mga sakop kon ang ilang buhatan mapakyas pag-remit sa ilang contributions; ug
• Ubos sa Claim and Loans Interdependency Policy, kalaslasan ang benepisyo sa mga sakop kon may utang pang wa kabayri, bisan kon kuwestiyonable ang utang.

-o0o-

    Maong di ikahibung nga pagsaulog ug di kahinugon ang gibati sa mga sakop sa GSIS sa pagbiya ni Garcia.  Dakong hagit sa nipuli niya nga si Robert Vergara ang pagmatuod nga takos ang GSIS paghatag og mas makiangayon nga pangalagad ngadto sa mga magtutudlo ug mga kawani sa kagamhanan.
    Nawagtang si Garcia sa GSIS nga nagbilin og daghan uyamot nga wa matubag nga mga pangutana.  Tinuod ba nga ang way kinutoban nga bulilyaso sa computerization ang hinungdan sa kalangay paghikay sa mga benepisyo sa mga sakop?  O tinuod bang dako kaayong alkanse sa GSIS maong naapiki pagbayad bisan sa pension sa mga retirado?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com