Arangkada of Leo Lastimosa for November 12, 2011

        Higanteng taytayan


    CTU Main Campus--Kabahin sa tibuok tuig nga kasaulogan sa Cebu Technological University (CTU) sa iyang sentenaryo mao ang pagtukod og bag-ong buildings nga kapahimutangan sa nagtubo niya nga populasyon.  Apil sa tukuron ang dugang classrooms, bag-o ug mas dakong canteen ug office spaces nga paabangan sa pribadong mga kompaniya pagdugang sa kinitaan sa eskuylahan.
    Way apil sa plano ang paghimo og taytayan.  Way nakita nga panginahanglan silang, Dr. Bonifacio Villanueva, CTU President, ug ubang kadagkoan, sa pagtukod og taytayan.  Apan sa niaging pila na ka tuig, ang CTU maoy nahimong taytayan di lang sa kabos nga mga tinun-an nga nakalingkawas sa kaburong ug kakabos kon dili, ug labi na, sa pag-abot sa mga tabanganan ug sa mga may katakos ug kasingkasing sa pagtabang.

-o0o-

Sa makausa pa, gipahigayon na sab dinhi ang labing dakong piyesta sa libreng mga pangalagad, ang Grand Halad sa Kapamilya.  Ang CTU maoy among napilian nga labing haom ug labing andam nga abotanan sa mga Sugbuanon nga nipili sa pagkuptanay inay sa pag-unay, sa pagtinabangay inay sa pag-iyahay.

Matag pahigayon sa Grand Halad sa Kapamilya dinhi, motuybo ang higanteng taytayan nga motapak sa dakong kang-a tali sa katawhan nga angay gyod untang mag-abot inay nga magbuwag.  Ang gamhanang mga puwersa nga nibuak-buak nila nalupig sa mas dakong tinguha sa pag-ilhanay, pagsinati sa usag-usa, paggakos sa managsamang kawsa ug pagdungan pagkab-ot sa ilang mga damgo.

-o0o-

Ang Grand Halad sa Kapamilya di na maangkon sa usa lang ka institusyon.  Di sa CTU.  Ni sa ABS-CBN.  Kay di ni makabarug sa samang gidak-on ug di makalahutay sa samang gilapdon sa mga pangalagad kon usa, duha, o pipila ray magtikaw-tikaw.  Ang nagkadaghan nga libreng mga pangalagad ug ang mas daghan nga natambalan, naalagaran ug natabangan maoy bayhon sa kinatibuk-an nga nagkadako nga katilingban nga nipili pagtukod, inay pagsunog, sa taytayan.

Ang Grand Halad sa Kapamilya ila na sa labing gagmay ug labing kabos nga nangahas pagtabang sa mas nagkinahanglan.  Ug labaw pa ning ila sa labing masakiton ug labing nagkalisudlisod kansang tumang kamapasalamaton nakadasig sa uban sa pagpalambo pa sa ilang pagtanyag sa ilang panahon, katakos ug katigayonan.

-o0o-

    Minilyon ka pesos ang balor sa mga hinabang ug pangalagad nga masaksihan sa matag Grand Halad sa Kapamilya.  Dako ra kaayo kon abagahon sa usa lang ka kompaniya o institusyon, bisan unsa pa kadako ug kaadunahan.  Apan tungod sa pagtampohay sa tanang nangapil--dagko man o gagmay--mas gaan ug mas sayon nga napatuman.
    Maong daghang salamat sa inyong pagtabang pagtukod ning higanteng taytayan sa pagtinabangay.  Bisan unsa kabangis sa baha ug kakusog sa bul-og sa mga pagsuway, may taytayan na tang kadangpan.  Busa, mahimo ba, di na gyod ta magbuwag ug mobalik sa atong karaang pag-iyahay?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 10, 2011

        Lumalabay ang gahom


    Di kabasol si kanhi presidente Gloria Arroyo sa katawhang Pilipinhon nga nagdumili pagkubit sa pangangkon sa iyang mga turutot nga kinahanglan siyang pagawason sa Pilipinas sa labing daling panahon aron matambalan sa iyang sakit.  Kay gawas nga nagkasukwahi ang kasayuran nga ilang giluwatan--may nangangkon nga labihan na niyang daota, may niingon nga maglisod na siya pagkaon, may nitug-an nga puti nang iyang buhok ug may nibutyag gani nga hapit na siya mamatay--nakaila ang katawhan ni Arroyo ug sa iyang mga hinanib.
    Nga pulos sila di kasaligan.  Kay sa sila pay nagtungkawo sa gahom, mas daghan bakak kay sa tinuod ang ilang gipamugos sa katawhan.  Ang kalainan mao nga niadtong higayona matuman ang bisan unsa nilang tinguha.

-o0o-

    Nagsugod og katukas ang konsabo sa bakak sa tinuod nga kahimtang sa panglawas ni Arroyo, nga malampuson nilang natago kay dugay na man siyang wa kapakita sa publiko, dihang nakaduaw sa iyang bay sa Quezon City ang iyang igsuon nga si Cielo Macapagal-Salgado.  Kinsa nipahibawo nga pulos sayop ang nahaunang kasayuran nga giluwatan sa mga alyado sa iyang manghod.
    Matod ni Salgado nga di tinuod nga nagtikig na sa kadaot si Arroyo, nga wa mawa ang iyang gana sa pagkaon, nga labihang itoma pa sa iyang buhok ug nga nag-anam na gani og balik ang kalagsik sa iyang panglawas human sa tulo ka sunudsunod nga operasyon.

-o0o-

    Ang palabilabi nga pangangkon sa mga turutot ni Arroyo nga grabe ug talagsaon kaayo ang sakit ni Arroyo nga katambalan lang sa mga doktor sa ubang kanasuran gipanghimakak sab sa iyang kaugalingong mga doktor sa St. Luke's Medical Center.
    Bisan ang labing batid nga mga eksperto nidason sa baruganan sa Philippine Medical Association (PMA) nga dakong insulto ngadto sa mga doktor ug mga tambalanan sa Pilipinas ang di makiangayon nga mga pasangil.  Ang sukwahi nga opinyon sa mga doktor nga wa sa payroll ni Arroyo wa katabang sa maniobra pagkuha sa simpatiya sa katawhan.

-o0o-

    Di hinuon makiangayon ang pagpanungo ni Arroyo.  Samtang masabot kaayo ang katawhan nga nangangkon nga ang sakit nga nitakboy ni Arroyo mao nay sinugdanan sa pagpaningil sa tanang nangalisbo niyang mga binuhatan sa way pupanagana niyang pahimus sa gahom sud sa daghan uyamot nga katuigan, angay gihapong ipatigbabaw ang Kristohanong mithi sa pagpangaliya sa kaayuhan sa mga masakiton ug pagpalingkawas nila gikan sa bisan unsang pag-antos.
    Apan hinaot nga mahimong leksiyon sa tanang opisyal sa gobyerno nga padayong nag-abuso sa katungdanan.  Ang tanang kahawod nga nahuptan ug tanang katigayonan nga natumpi wa kapanalipod ni Arroyo gikan sa kakulian sa panglawas.  Hinaot nga makaamgo sila, sa di pa uwahi ang tanan, nga ang gahom ug ang katigayonan di dumalayon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 9, 2011

Di na itoy


Kon si Cebu City Mayor Mike Rama ang pabut-on, angayng subayon sa Cebu City Council ang naandan nilang mga lagda sa pagpasar sa nangaging mga budget--hisgutan lang atol sa panihapon, hapsayon ang gahin sa matag departamento pinaagi sa budget conference, tukion sa sesyon sa konseho kon mahapsay nang tanan, aron nga dali ra kaayong maaprobahan.
Maong nakugang si Rama nga sa pagsugod pa lang sa pagtuki sa budget ang tibuok konseho na ang nahilambigit.  Gani, sa wa pa mapahigayon ang bisan unsang budget hearing gihukman nang daan sa mga konsehal nga way klarong sa P11.8 bilyones, gawas nga wa say klaro unsay gastohan.

-o0o-

Niangkon si Rama nga lahi ang labing unang budget nga gipangayo sa iyang pamunoan kay sa nangagi nga mga budget sa pamunoan ni kanhi mayor, karon Kongresista, Tomas Osmeña--nga gituyo nga gagmay ra kaayo ug gidasonan lang og supplemental budgets sa pagtumaw sa bag-ong mga panginahanglan sa pagdis-og sa tuig.
Nipasabot si Rama nga ang karaang sistema ni Osmeña nisangpot sa kalangay pagpatuman sa batakang mga pangalagad alang sa mga Sugbuanon, sama sa pagkolekta sa basura, pagpalambo sa kahimsog ug pagpugong sa mga baha.  Kay ang supplemental budgets wa dayon mapasar ug busa ang dinaliang mga panginahanglan wa dayon makuha.
Nipasalig si Rama nga kon ipasar sa konseho ang mas dakong budget maatiman ang labing batakang panginahanglan sa mga Sugbuanon sa tibuok 2012.

-o0o-

Klarong nakugang si Rama sa kadaghan sa mga pangutana sa konseho.  Sa akong pakighinabi niya sa Arangkada sa DYAB Abante Pa, Bisaya!, klaro nga di andam si Rama pagtuki sa mga detalye sa iyang budget.
Dihang ako siyang gipangutana unsay sukaranan sa kamasaligon nga modako pag-ayo ang kita sa Cebu City Medical Center (CCMC), City Traffic Operations Management (Citom) ug sa kamerkadohan, gipasaka ko niya sa department heads.  Dihang ako siya gipangutana sa lump sum appropriations, niingon nga unya na motumaw ang mga detalye kon patingugon na sa konseho ang department heads.

-o0o-

Kon paundayonan si Rama, kinahanglang itahan sa City Council ang tinguha sa matinud-anong pagsubli sa budget.  Niinsistir si Rama nga iya ang P11.8 bilyones nga budget, di kang City Treasurer Tessie Camarillo, busa iyang katungod ang pagtudlo ni Assistant Treasurer Emma Villarete pagpanalipod sa budget.  Gipahinumdoman ni Rama ang mga konsehal nga, ubos sa ilang lagda, igo lang silang mangutana sa department heads, di mangimbestigar ni manginsulto.
Di mabasol si Rama sa iyang pagtuo nga ang konseho magpa-ituy-itoy.  Nga maoy iyang gihimo isip konsehal sud sa siyam ka tuig ug isip bise mayor sud sa laing siyam.  Karong mayor na, gisubli-subli pagdeklarar ni Rama nga di na siya itoy.  Sa ilang makuting pagsubli sa budget, gideklarar sa mga konsehal nga di na sab sila mga itoy.  Ni Rama.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 8, 2011

        Ignorante sa budget


    Unsa ba kaandam si Cebu City Mayor Michael Rama nga manalipod sa iyang gisugyot nga budget alang sa sunod tuig?  Subli-subli niyang gipasalig nga gihashas nila pag-ayo ang P11.8 bilyones nga gahin sa wa pa isumiter ngadto sa Cebu City Council busa andam na kaayo siya ug ang tanang department heads nga manalipod ini.
    Apan ang sulti ni Rama sukwahi sa iyang mga lakang.  Tanang mga timaan nagpakita nga di ganahan si Rama nga manalipod sa iyang budget atubangan nilang Bise Mayor Joy Augustus Young ug mga konsehal.  Mas ganahan siyang manalipod ini atubangan sa mga sakop sa media.  Uban ang panghinaot nga di siya kinahanglang mohatag og detalye asa kuhaon ug unsay gastohan sa budget.

-o0o-

    Niang mga timaan nga nakakumbinser nako nga wa kahibawo si Rama sa iyang gipanulti nga kakinahanglanon ug kamakiangayon sa pinaburot pag-ayo niyang budget:

• Gidid-an niya ang department heads pagtambong sa pre-budget hearing nga gipatawag sa City Council Oktubre 27 uban ang pasalig nga andam na sila sa pagsugod sa pormal nga budget hearing;
• Dihang gisugdan nang pormal nga budget hearing niadtong Nobyembre 4, wa motambong si Rama ug igo lang gipada ang iyang kalihim aron maoy mobasa sa iyang mensahe sa budget ngadto sa konseho; ug
• Sa samang adlaw, gidid-an niya si City Treasurer Tessie Camarillo pagtambong ug gipa-walkout ang department heads dihang gipakuha ni Young si Camarillo.

-o0o-

    Kon tinuod pang andam si Rama pagpanalipod sa budget, gihangop unta niya ang tanang kahigayonan pagpasabot asa kuhaon ug unsaon paggasto ang iyang gipangayo nga P11.8 bilyones, ma-pasiuna o ma-pormal nga budget hearing man.
    Ang iyang pakiglalis sa technicalities kinsay manalipod sa budget ug ang iyang pasidaan sa mga sakop sa konseho sa di pagpangimbestigar sa department heads, bisan wa pa pormal nga makasugod ang pagsubli sa budget, nakapatumaw sa makapaalarma nga kahigayonan nga wa kasuhito ug busa maglisod pagpasabot sa budget silang Rama ug ang kasagaran sa department heads.

-o0o-

    Gisuwayan na sa pipila ka sakop sa media pagpangutana si Rama mahitungod sa mga detalye sa iyang budget apan abtik kaayo siyang nipasa nila ngadto sa department heads.  Posible kaha nga, sama sa nangagi niyang pataka nga mga pirma, nipirma na sab siya sa proposed appropriation ordinance sa way pagbasa ni pagtuki sa mga detalye?
    Pipila ka department heads nga nihangyo nga di lang gyod intawon ilhon nikumpisal nga nakugang sila sa dakong pagburot sa gahin sa ilang mga departamento.  Posible kaha nga di si Rama ray ignorante sa budget?  Gibalik-balik pagdeklarar ni Rama nga ang iyang budget mao ang budget sa katawhan.  Taliwa sa iyang beautification projects ug ubang salida, kanus-a man siya nakahigayon pagkonsulta sa mga Sugbuanon mahitungod sa budget?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 7, 2011

Piit sa budget


Mahimo bang atong piyongan kadiyot ang kamatuoran nga ang gubat sa budget sa Dakbayan sa Sugbo alang sa 2012 nanukad sa panagsungi sa politika nilang Mayor Michael Rama ug mga sakop sa City Council nga ang mayoriya alyado ni Kongresista Tomas Osmeña, ug subayon ang mga numero nga nahilambigit sa lalis:

• Mapilo og hapit katulo (262%) ang budget karong tuiga (P4.5 bilyones) kon maaprobahan ang P11.8 bilyones nga gisugyot ni Rama alang sa sunod tuig; ug
• Ang nakolekta sa dakbayan gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga niabot lang og P3.2 bilyones, gikahadlokan nga maalkanse og labing menos P800 milyones inig tapos sa tuig.

-o0o-

Ang mga sakop sa konseho, pagpalig-on sa ilang pagduda nga maglisod ang dakbayan pagpangita og tinubdan sa P11.8 bilyones nga gipangayo ni Rama, nihatag sa ilang kaugalingong mga numero:

• Ang budget ni Rama mas dako kay sa gisugyot nga P11 bilyones nga budget sunod tuig sa Quezon City, ang labing adunahang dakbayan karon sa Pilipinas;
• Ang Quezon City nakakolekta na og P20 bilyones nga buhis gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga; ug
• Lisod apson ang kita sa Quezon City, nga dunay 58,000 ka rehistradong negosyo, sa Dakbayan sa Sugbo nga duna lay 28,000 ka rehistradong negosyo.

-o0o-

Sa pikas nga bahin, si Rama masaligon nga mapalambo ang koleksiyon sa buhis sunod tuig nga di na gani kinahanglan nga hinayunon ang pag-utang og P2 bilyones alang sa iyang mga proyekto.  Nihit hinuon ang mga detalye ni Rama asa gikan ang dakong koleksiyon nga iyang gipasalig sunod tuig.
Mas abunda og numero si Budget Officer Nelfa Briones, nga usa sa ni-walkout sa budget hearing sa niaging semana:  Kon ipasikad sa 36.36% nga usbaw sa kita sa dakbayan gikan sa 2009 ngadto sa 2010, masaligon siyang makakolekta og P6.14 bilyones karong tuiga.  Matod niya ang sobrang koleksiyon maggamit alang sa mas dakong budget sunod tuig.

-o0o-

Niay duha ka pait kamatuoran nga di mahitabong isulti sa nagkasungi nga mga pundok:

• Ang kampo ni Rama nakaamgo nga makatabang nila pagdaog og lab-as nga termino sa 2013 mao ang paglabaw sa mga nahimo ni Osmeña, o ang pagtulisok sa BO-PK kon wa silay mapatuman nga mga proyekto; sa pikas nga bahin
• Ang kampo ni Osmeña kumbinsido nga ang pinaburot nga budget gamiton sa reelection campaign ni Rama ug, kon di palutson sa konseho, ihan-ok ngadto nila ang tanang tulisok sa pagbabag sa kalamboan.

Sa kalidad sa mga argumento sa nagpadayong lalis, nakabentaha ang kampo ni Osmeña:  Ang pagduda may kuwarta ba alang sa P11.8 bilyones nga budget mas katuohan kay sa salida ni Rama paghimong ituy-itoy sa department heads nga way laing kapilian gawas sa pagyangu-yango bisan unsay iyang gusto.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com