Arangkada of Leo Lastimosa for October 2, 2011

Biya sa panahon


Wa pa mahuman ang lalis hangtod karon kon makaayo o makadaot ba ang pagpagawas sa Wikileaks sa sekretong cables sa mga embahada sa Estados Unidos sa Manila ug ubang kaulohan ngadto sa State Department sa Washington D. C.  Dunay nipasidungog sa Wikileaks sa maisugong pagbutyag sa kamatuoran; samtang may nitunglo sab sa pundok nga iresponsable nga nipahimutang sa kakuyaw sa mga sekretong militar ug diplomatikanhon sa US ug ubang kanasuran.
May nipasidaan sa media sa di paghatag og importansiya sa mga dokumento sa Wikileaks nga gihulagway nga basura kay kasagaran mga huhungihong nga way sukaranan.  Apan may niawhag sab sa media paggamit sa kasayuran sa Wikileaks pagbutyag sa tinuod nga US foreign policy sa Pilipinas ug ubang kanasuran.

-o0o-

May mga nangangkon sab nga eksperto sa media nga nihulagway sa mga dokumento sa Wikileaks nga hilaw, nga di angayang iyabo ngadto sa katawhan ug busa kinahanglan nga ag-agon ug hubaron ug ipasabot sa lehitimo nga mga sakop sa media aron mas masabtan sa katawhan.
Kumbinsido sila nga ang propesyonal nga mga sakop sa media maoy labing takos nga mohukom unsa nga mga dokumento nga ipagawas ug unsay angayng ibasura.  Niinsistir sila nga ang media gikinahanglan aron masabtan ug matugkad sa katawhan kinauyokan sa kontrobersiyal nga mga dokumento nga way pili nga gimantala sa Wikileaks.

-o0o-

Sukwahi ang akong hunahuna.  Alang nako ang Wikileaks ug ang mga konsumidor sa kasayuran wa magkinahanglan sa media aron pagmantala ug pagsabot sa mga dokumento.  Kon hangtod karon may mga sakop pa sa media nga nakumbinser sa ilang propaganda nga sila pay nagkontrolar unsay mogawas nga balita, ang Wikileaks maoy nagbuntaog nga ebidensiya sa lahi nga kamatuoran.
Sa labing uwahing ihap, kapin sa 30 milyones ka Pilipinhon ang may access sa internet.  Kasagaran nila mas kamao pa kay sa nanggungis nang mga sakop sa media pag-uliot sa nagbuntaog nga archive sa mga dokumento nga gimantala sa kaliboan ka mirror sites sa Wikileaks.  Sa pikas nga bahin, kapin ra sa duha ka milyon ang mobasa sa mga pamantalaan.

-o0o-

Sakto ang paniid nga ang Wikileaks di lang reaksiyon sa kamalinglahon sa US--lahi ang gisulti kay sa aktuwal nga gihimo--kon dili sa kapakyas sab sa media sa pagpangita sa kamatuoran ug paghatod ngadto sa katawhan sa labing mahinungdanon ug makahuloganong kasayuran.  Nga ang popularidad sa Wikileaks nanukad sa pagkahagsa sa credibility sa tradisyonal nga media.
Kon may mga sakop pa sa media nga nagtuong di sila mahimong laktawan sa internet, hagbay ra silang nabiyaan sa panahon.  Mas daghan nang konsumidor nga direktang nanguha og kasayuran gikan sa mga tinubdan.  Mas maayo tingaling tun-an na sa karaang media unsaon pagpasabot ang kahulogan sa balita sud sa limitasyon sa Twitter, Facebook, Google+ ug ubang social media networks.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 30, 2011

Barangay Parba


Pangpang, San Isidro, Talisay City--Morang piyesta ang among naabtan dinhi.  Kapin sa gatos ka anak, apo, apo sa tuhod ug apo sa sungkod nagtapok pangandam sa ika-85 nga sumad sa adlawng natawhan ni Gerarda "Lola Dadang" Legarde Parba.  Way apil sa ihap ang ubang mga apo nga nanglangyaw na sa ubang mga dapit.
Siyam ang anak ni Lola Dadang.  Patay nang ilang kamaguwangan.  Si Claudio Parba niingon nga nauyonan nilang tanang managsuon nga magpabilin dinhi.  Uban sa mga anak ug mga apo sa mga igsuon sa ilang amahan.  Maong mora gyod tinuod silang mag-piyesta kon magsaulog sa espesyal nga mga okasyon.

-o0o-

Sa siyam ka managsuon, si Dioscorra ray wa maminyo.  Si Claudio ang kinadiyutayan og anak--lima ra.  Kasagaran sa ilang mga igsuon tag-walo ug tag-kapin sa napu.  Ang topnotcher nila dunay 20 ka anak.  Sa kataposang ihap, si Lola Dadang duna nay 73 ka apo, 64 ka apo sa tuhod ug kapin sa 20 ka apo sa sungkod.
Kon mahibaw-an sa kadagkoan sa Simbahang Katoliko, ang pamilyang Parba ang labing lig-on nga argumento batok sa Reproductive Health (RH) Bill, labi na sa mga probisyon nga nagpalambo sa mga kontraseptibo.  Si Claudio niingon hinuon nga, lahi sa iyang mga igsuon, kutob ra siya sa lima aron makaangkon og mas sanag nga ugma ang iyang mga anak.

-o0o-

Unsay ilang sekreto sa paghusay sa mga away nga nakahulga sa panaghiusa sa pamilya?  Matod ni Dioscorra nakatabang ang ilang gidaghanon sa pag-am-am gilayon sa mga nagkasungi.  Ilang gitambagan sa pagbiya lang una aron makagginhawa og lawom sa di pa hingpit nga moulbo ang kasuko.
Nakatabang sab ang ilang kadaghan pag-atiman sa ilang mga masakiton.  Magtampohay sila kon dagko ang bayranan sa tambal o tambalanan.  Daghan kaayong pakan-on kon magkatapok atol sa piyesta o birthdays, apan daghan sab sila nga mag-amotay og putahe ug magtinabangay og luto.

-o0o-

Tungod sa ilang kadaghan, gideklarar ni kanhi Talisay City mayor Dehlia Tiu ang ilang dapit nga "Barangay Parba."  Si Claudio nakasilbi og tulo ka termino isip konsehal sa San Isidro dihang nidagan pagka barangay kapitan niadtong 2007 batok nilang Yehyen Bucao ug Laida Restauro.  Nagkasabot silang maghiusa pagtuboy ni Bucao sa piniliay sa 2010.
Mahimong politikanhong gahom ang gikinahanglan sa mga Parba aron pagpanalipod sa luna nga ilang nahimutangan.  Nadaog na nila ang luna nga ilugon unta sa gobyerno kay nakapakita ang iyang amahan sa ilang karaan na kaayong tax declarations.  Apan nisurender nang daan si Claudio nga mailog pa ang lain nilang luna nga gi-okupahan na ron sa usa ka subdivision.  Kay bisan sa pagdasig sa mga opisyal sa Talisay, nahibawo siya nga nagkinahanglan og minilyon ka pesos ug daghang katuigan ang kombate sa korte.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 29, 2011

Di diay sayop?



Kon giaprobahan pa sa Citom ang orihinal nga aplikasyon sa mga tigpasiugda sa Road Revolution, di lang unta ang Colon kon dili ang tibuok downtown area ang gitak-opan, di lang niadtong Sabado kon dili hasta sab sa Dominggo.  Mapilu-pilo diay unta og kadaghan ang kahasol, kalangay ug konsumisyon sa kaliboan ka Sugbuanon kon wa pa ibasura sa Citom ang plano.
Matod ni Citom Chairman Jack Jakosalem ang unang aplikasyon nadawat sa iyang buhatan duha ka semana ang nilabay.  Human sa usa ka semana, nipahibawo ang mga tigpasiugda nga mosakay na lang sila sa buwag nga aplikasyon sa Ramon Aboitiz Foundation Inc. (Rafi) alang sa Heritage Walk niadtong Sabado.

-o0o-

Sa ato pa, wa diay sukaranan ang pasangil sa mga tigpasiugda nga dugay nga giyak-an sa Citom ang ilang aplikasyon, ug nga apiki na silang nakakuha og pagtugot, maong wa na magkadimao sa ilang pangandam, sama sa pagpasidaan sa katawhan sa dakong kausaban sa mga ruta nga maapektahan.

Samtang angayng pasalamatan ang Citom sa pagdumili pagpasera sa tibuok downtown area sud sa duha ka adlaw, di sila hingpit nga makapanghunaw sa kadako sa kadaot sa pagtak-op sa Colon ug kasilinganang kadalanan.  Mas suhito sila sa gidaghanon sa mga ruta ug mga sakyanan nga naapektahan, busa sila gyod unta, labaw sa mga tigpasiugda, ang niandam sa alternatibong mga agianan ug nipahibawo sa mga pasahero ug motorista.

-o0o-

Sa iyang pagpangayo og pasaylo sa mga Sugbuanon, nisaad si Jakosalem nga di na mahimong tugotan sa Citom ang pagpasera sa kadalanan sa downtown.  Nisugyot si Jakosalem nga ang sunod nga Road Revolution, kon duna pa man, adto na himuon sa South Coastal Road sa South Road Properties (SRP).
Gisalikway nang daan ni Jakosalem ang plano sa mga tigpasiugda nga seradoan na sab ang katunga sa Osmena Blvd. sunod buwan.  Matod niya maggamit ang lapad nga sidewalk, nga nahawanan na sa vendors, alang sa mga manglakaw ug ibanan lang og usa ka metro ang tuo nga lane aron himuong experimental bike lane.

-o0o-

Nangayo og pasaylo ang mga tigpasiugda sa Road Revolution di tungod kay niangkon nga sayop ang kalihokan.  Kon dili tungod ra sa kakuwang sa pangandam ug pahibawo sa katawhan.  Sa ato pa, sakto lang gyod diay gihapon alang nila ang pagtak-op sa kadalanan gikan sa kinabag-an sa katawhan alang sa pipila lang nga nipaluyo sa ilang kawsa, nga di ganing kalahutay paggamit sa tibuok adlaw tungod sa grabeng kainit.
Gidayon sa mga tigpasiugda ang kalihokan niadtong Hunyo ug Sabado bisan sa mga pasidaan sa dakong kadaot.  Bisan natinuod, ug nalabwan pa, ang mga pasidaan, moinsistir gihapon ang mga tigpasiugda sa pagtak-op pag-usab sa kadalanan.  Panahon nang si Cebu City Mayor Mike Rama mobaraw sa ilang pagpanamastamas sa mga Sugbuanon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 28, 2011

Rebolusyong taphaw


Dihang natanggong sila sa pagtak-op sa Osmena Blvd. niadtong Hunyo, bisan wa kasabot sa kapuslanan sa pagsakripisyo sa kinabag-an alang sa pipila nga wa gyod tinuod nga nigamit kon dili igo lang nagkiat-kiat, nagpa-kyut ug nagpaibog sa mahalon nilang bisikleta sa kadalanan, may pipila nga nagyawyaw, apan mayoriya sa mga Sugbuanon nagpakahilom ug naniid.
Kini tungod sa dako nilang pagtahud sa pangu sa kalihokan, si Atty. Antonio Oposa.  Kinsa gipasidunggan nga bayani sa maisugon niyang kampanya batok sa ilegal nga pangisda sa Sugbo ug lokal nga mga opisyal sa tibuok nasud nga napakyas pagtuman sa mga lagda sa tukma nga paghipos sa mga basura.

-o0o-

Apan dihang natanggong sila sa ikaduhang hugna sa Road Revolution niadtong Sabado, wa na sila mangiyugpos.  Wa nay tihik-tihik sa ilang pagsaway sa mga tigpasiugda, apil nang Oposa.  Kinsa ilang gidudahan nga nahatagan og sayop nga kasayuran ug wa nang kabantay nga nasud siya sa bolsa tungod sa kalinga sa kadaghan sa giduma niyang kawsa.
Kon kaniadto nagpatara lang ang mga Sugbuanon sa mga pangangkon sa kadaogan sa mga tigpasiugda, karon ang katawhan ni-detalye na sa ilang kahasol, nipabuhagay na sa ilang kasuko ug kusganon nang niawhag ni Cebu City Mayor Mike Rama sa di na pagpagamit sa binuang nga eksperimento.

-o0o-

Gikutikuti na sa mga Sugbuanon ang tanang sulti sa mga tigpasiugda.  Pananglitan, ang sugyot ni Oposa nga ang sunod nga Road Revolution motak-op sa katunga na lang sa Osmena Blvd. gihulagway nila nga nasukwahi sa road widening nga gipangugatan ni Mayor Rama kay mahimo nang road tightening.
Bisan ang sugyot ni Oposa nga pasudlon lang ang pribadong mga sakyanan kon may lima ka sakay gisaway nga kinuha ra sa tumoy sa buhok kay labihang lisora nga ipatuman.  Pipila ka taxi drivers niingon nga mapilde ang ilang panginabuhi kay kasagaran usa o duha ra may ilang pasahero busa di sab diay silang kasud.

-o0o-

Apan ang sugyot ni Oposa nga alas-puno, o pagpuno una sa PUJ sa di pa palargahon aron di maghuot ang kadalanan, maoy nakaangkon sa labing dakong pagsaway.  Ambot kanus-a kataposang nakasakay og PUJ si Oposa apan klarong wa kahibawo sa iyang gipanulti.
Kon pun-on ang PUJs, siyam-siyaman ang mga pasahero una mangabot sa ilang destinasyon.  Gawas pa, way terminal nga kapundohan sa PUJs sa pagpaabot nga mapuno.  Kon mapuno na sang daan ang PUJs, unsa na man lay sakyan sa mga pasahero nga nag-atang sa tungatunga sa ruta?  Kon may manganaog sa tungatunga sa ruta, nagpasabot ba nga mo-pundo na sab ang PUJs ug makapadayon lang kon mapuno na sab?
Unsa may tinuod nga tuyo ni Oposa:  Pagpasiugda og rebolusyon sa kadalanan?  O paghagit sa katawhan paglusad og rebolusyon batok sa mga tawo ug institusyon nga susama og panghunahuna niya?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 27, 2011

Terorismo sa kadalanan


Hinaot nga sa imong pagbasa ini, ang kadagkoan sa Dakbayan sa Sugbo ug mga tigpasiugda sa Road Revolution (1) nakapangayo na og pasaylo sa higanteng kaguliyang nga ilang namugna, (2) niangkon na nga dakong sayop ang paghimo sa mga Sugbuanon nga ilaga-ilaga sa ilang eksperimento ug (3) nisaad nga, human sa duha ka bulilyaso niadtong Hunyo ug niadtong Sabado, di na usbon ang ilang salida.
Kay kon wa pa, uwahi nang tanan.  Kapasanginlan sila nga namugos sa ilang gituohan nga epektibong kampanya batok sa polusyon ug kahuot sa trapiko.  Bahala na kon mas dakong kadaot ang ilang namugna.  Ug bahala na kon ang kinabag-an nga ilang gipatuong panalipdan maoy natanggong.

-o0o-

Saludo ko ni Atty. Antonio Oposa, ang pangu sa Road Revolution, sa iyang kaisog ug determinadong liderato pagpanalipod sa kinaiyahan.  Dakong garbo sa Sugbo ug sa nasud ang iyang pagka Ramon Magsaysay Awardee alang sa tibuok Asya.  Apan nahadlok ko nga wa na magtugkad ang iyang tiil sa yuta.
Nagtuo ba gyod si Oposa nga may ganahang magbaktas sa Colon o Osmena Blvd. sa udtong tutok?  Sa sayong buntag tingali ug sa dayong kilumkilom.  Busa di makiangayon nga tak-opan ang dan sa tibuok adlaw alang lang sa pipila ka tawo nga di ganing kalahutay pagpahimus sa dakong wanang nga gihikaw gikan sa kinabag-an.

-o0o-

Apan tinamban ra nang akong pagsupak.  Si Kongresista Tomas Osmena, nga supak sa Road Revolution, mas manggialamon.  Matod niya di makiangayon nga ipakisama nilang Oposa ug kaubanan ang Dakbayan sa Sugbo sa Dakbayan sa Bogota sa Colombia.  Kansang dakong wanang nga gitagana alang sa mga bisikleta ug mga nanglakaw kanunayng puno tungod sa kabugnaw sa temperatura.
Kay ang Bogota labihang taasa, 8,612 ka tiil ibabaw sa dagat; mas taas pa kay sa Baguio nga 5,000 ka tiil ibabaw sa dagat; labaw pa gani og diyutay sa Mayon Volcano nga 8.077 ka tiil ibabaw sa dagat; ug nalabwan lang sa Mt. Apo nga 10,311 ka tiil ibabaw sa dagat.  Ang downtown sa Dakbayan sa Sugbo kapin ra sa 300 ka tiil ibabaw sa dagat ug labihang alimuota.

-o0o-

Gawas nilang Oposa ug kaubanan, angayng mangayo og pasaylo silang Cebu City Mayor Mike Rama ug Citom Chairman Jack Jakosalem ug ubang opisyal nga nitugot pagtak-op sa Colon, Osmena Blvd. ug ubang kadalanan.  Unsay ilang tan-aw sa mga Sugbuanon--mga yamukmok nga mokanselar sa ilang mga lakaw ug mosakripisyo sa ilang panginabuhi kon ganahan nang manerado og kadalanan ang mga nagtungkawo sa gahom?
Si Jakosalem nisaway dayon sa mga tigpasiugda dihang nagkaguliyang nang trapiko.  Nakalimot tingali nga siyay nagtugot sa binuang?  Mirisi kay ang mga tigpasiugda nisumbalik pagtulisok sa kalangayan sa Citom nga maoy hinungdan nga wa sila kapangandam sa kalihokan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 26, 2011

Si Maestro Mil, 90

Ganahan kaayo kong mokanta.  Apan ang akong asawa motug-an nimo nga makalilisang kong paminawon.  Maong bisan sa kadaghan sa mga kaso ug mga hulga nga akong giatubang, nagpasalamat tingali siya sa hilom nga kutob ra ko sa pagbalita ug pagpangomentaryo.  Ug nga wa gyod mangahas pagkanta sa publiko.

Wa hinuon ning kapugong nako sa pagpangandoy nga makahimo ko og kanta.  Nga gasahan ko sa katakos sa pagtagik og makahuloganon nga lyrics sama ni John Lennon ug paghukngay og nindot nga mga tuno sama ni Paul McCartney.  Silay giila nga labing malampuson nga mga kompositor sa tanang panahon tungod sa gatosan ka himalitang mga awit nga ilang gisuwat alang sa ilang banda nga Beatles.
-o0o-
Sa karaan namong programa ni Edgar Gutierrez nga Cuentas Claras sa DYRF ug sa makadiyot sa DYAB, niboluntaryo ko pagsuwat sa lyrics nga gipahaom namo sa sikat nga mga awit isip pasiuna sa mga kontrobersiya nga among lalisan matag adlaw.  Gipakaingon nila nga matinabangon lang ko.  Apan nag-praktis na ko sa giisip nga umaabot nga raket.
Dihang nakapalit og iPad ang akong asawa, ako dayong gi-jailbreak aron maka-download sa mahalon kaayong applications sa sista ug piano.  Uban ang panghinaot nga makahimo na sa akong kaugalingong tuno.  Nasapawan hinuon sa mas dinaliang mga gimbuhaton ug naabtan sa kalaay, maong wa pa gyod matuman ang akong plano.
-o0o-
Hangtod nga giingnan ko ni Dr. Jose "Sir Dodong" Gullas nga nagplano siyang magpasiugda og contest paghimo og awit alang sa Halad Museum, ang tipiganan sa Sugbuanong mga awit ug kinaiya.  Puwerte nakong yangu-yango hangtod nga nakamatngon nga ang iyang diayng gusto nga akoy maghimo sa lyrics ug ang pagpahaom og tuno nay tigian sa mga kompositor.
Kinsa may mas takos nga makapasabot sa katuyoan sa tipiganan gawas sa utok ug inspirasyon sa proyekto?  Maong nagkarakara ko paghuwam sa labing matahom nga mga linya sa libro ni Sir Dodong nga "To Never Forget."  Bisan sa kusganon niyang gisupak, gihatagan nako sa ulohan nga "Awit ni Dodong."
-o0o-
Sunod nakong nahibaw-an mao nga nagkasulti silang Sir Dodong ug ang bantogang kompositor nga si Maestro Mil Villareal.  Kinsa niuyon nga maoy mohimo og tuno.  Nagkakita ming Maestro Mil sa labing unang higayon dihang giduyogan niya sa piano ang bantogang UV Chorale nga niawit sa labing bag-o niyang komposisyon.
Namatay si Maestro Mil, lumad sa Boljoon ug kompositor sa labing bantogang mga awit nga Sugbuanon, niadtong Septiyembre 12 sa Edmonton, Canada.  Pila ka adlaw sa wa pa motaliwan, iyang giingnan ang iyang asawa nga gikapoy na siya ug ang "Awit ni Dodong" mao nay kataposan niyang obra.  Akong unang mga titik, iyang kataposang huni.  Hangtod sa kahangturan kong mapasalamaton.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com