Arangkada of Leo Lastimosa for October 15, 2011

Tampi sa Mahiga


Nawanaw, Subangdaku, Mandaue City--Usa ni sa labing grabeng gibahaan sa suba sa Mahiga atol sa kusog nga bunok sa uwan sa tungang gabii niadtong niaging Biyernes, pila ka adlaw sa wa pa ang bagyong Ramon.  Makaabot ka dinhi pinaagi sa pagsud sa gamayng dan sa di pa ang taytayan nga maoy utlanan sa Kasambagan sa Dakbayan sa Sugbo ug sa Subangdaku sa Dakbayan sa Mandaue.
Lapas sa tawo ang giladmon sa baha nga nilungtad og upat ka oras.  Nagsugod paghubas ang tubig sa alas-4 na sa kadlawon sa Sabado.  Wa na hinuon mabag-ohi ang mga molupyo dinhi.  Napasagdan ang ilang kahimtang sa daghan nang katuigan.  Apan mao toy labing dakong baha nga nihasol nila.

-o0o-

Gikuyogan ko sa mga molupyo pagsubay sa suba sa Mahiga, nga maoy nag-uwang sa Subangdaku, ang labing dakong barangay sa Mandaue, ug sa mga barangay sa Kasambagan ug Mabolo sa Dakbayan sa Sugbo.  Gipakita ko nila nga, sukwahi sa pasangil sa mga politiko, di ang kabalayan sa daplin sa sapa ang hinungdan sa pagbaha.
Tuod man, akong nabantang nga usa sa nakatampo sa pag-awas sa sapa matag bunok sa uwan mao ang kamabaw sa pipila ka bahin sa Mahiga, nga natungod sa sunod nga mga sitio sa Riverside, Sapa-Sapa, Ihawan ug Mahayag.  Ang nakamabaw sa sapa di ang basura gikan sa mga molupyo kon dili ang abundang bas ug graba nga naanod sa baha gikan sa bukirang mga barangay.

-o0o-

Labing unang mga molupyo dinhi niingon nga niabot og napu ka metro ang giladmon sa sapa sa ila pang kabatan-on.  Karon, taga tuhod na lang.  Ang orihinal nga riprap pagpanalipod sa ilang kabalayan gikan sa baha nga gitukod ni anhing mayor Boy Cortes, amahan ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes, natabonan na sa naanod nga bas ug graba.
Kataposan nga nipalawom sa sapa pinaagi sa buldoser mao ang mga kanhi kapitan sa Kasambagan nga silang Ian Colina ug Angelo Pepito.  Karong bag-o, wa nay nagtagad.  Maong nimabaw na pag-ayong sapa.

-o0o-

Si Barangay Kapitan Ernie Manatad sa Subangdaku nibanabana nga labing menos P100 milyones ang gastuhon sa pagpalawom sa sapa hangtod na sa baba paingon sa dagat sa Sitio Mahayag.  Pasiunhan ni panlimpiyo karong tuiga ug masugdan na ang dredging sunod tuig.
Masaligon si Manatad nga makumbinser ang gatosan ka pamilya sa duha ka tampi sa sapa sa pagbalhin sa mas luwas nga mga dapit.  Apan niangkon siya nga mas dakong suliran ang paghawan sa dagkong buildings, nga nikawat og luna ug ang uban nitabon gyod gani sa Mahiga, nga gipanag-iya sa dagkong negosyante sa Sugbo ug Mandaue.  Kay pulos titulado ang mga istruktura.  Mahimong kuwestiyunon ang legalidad sa mga titulo.  Apan pila ka tuig ang kumbate sa korte una hingpit nga mahawan ang sapa?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 13, 2011

Simang, tidlom, sutoy


Human sa pagbunok sa uwan ug panagsang paghuros sa hangin sa tibuok Martes ug sa pasidaan ni Pagasa Mactan Director Oscar Tabada nga mosamot pa gyod ang kangil-ad sa panahon samtang nagkaduol ang bagyong Ramon, gikuyawan pag-ayo ang mga molupyo sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan sa nag-ung-ong nga katalagman.  Wa makaiban sa ilang kabalaka ang gitakdang pag-abot ni Ramon sa Sugbo sa sayong gabii sa Miyerkules o sa sayong kadlawon sa Huwebes.
Mao nga bisan nihayag ang palibot ug nihinay ang uwan pagmata nila sa Miyerkules sa buntag, wa mahimutang ang katawhan.  Ang kasibaw sa mga pangutana may klase bang mga tinun-an nalabwan lang sa kasubsob sa mga pakisayod hain na mahimutang ang bagyo.

-o0o-

Naputos sa mga pagsaway ang pribadong mga eskuylahan nga, sama sa naandan, nagduda sa forecast sa Pagasa ug naneguro una nga kusog gyong uwan ug hangin una suspensoha ang ilang klase.  Puwerteng bagulbol sa mga ginikanan ug mga tinun-an nga nahinayak na pagpasinguwan ug uwahi nang napahibawo sa pagkasuspenso sa klase.
Masabot hinuon ang panagana sa mga eskuylahan.  Dunay major exams karong semanaha.  Kon mauswag sa laing adlaw mainat sab ang kalendaryo sa semestral break.  Gawas pa, sama sa kinabag-an sa mga molupyo Sugbo ug ubang bahin sa nasud, kadaghan na sila napaso sa nangaging forecasts sa Pagasa.

-o0o-

Dihang nisamot paghayag ang palibot ug hingpit nang nihunong ang uwan, nipatigbabaw gihapon ang kabalaka nga kasamtangan lang ang kakalma sa di pa ang bangis nga bagyo.  Wa kapuypoy sa kahadlok ang bag-ong pasidaan nga mahimong mas sayo nga moabot si Ramon--inay alas-5 sa hapon ngadto sa alas-7 sa gabii, sa alas-2 ngadto sa alas-4 na sa hapon.
Ang ulohang buhatan sa Pagasa maoy labing una nga nakahatag og katin-awan:  Nitugpa nang bagyo sa Southern Leyte sa alas-7 sa buntag; nilabay na sa isla sa Camotes sa amihanang Sugbo sa alas-8 sa buntag; ug nagpaingon na sa Panay.

-o0o-

Si Direktor Tabada, sama sa naandan, ang nihatag sa mas klarong katin-awan:  Nisimang, nitidlom ug nisutoy si Ramon mao nga mas sayong niabot ug wa kaigo sa bisan asang bahin sa mainland ug mga isla sa Sugbo.  Nawagtang sang uwan kay napusgay ang bawon nga baga ug lapad nga dag-om sa pagtugpa sa bagyo sa Southern Leyte.
Nakaginhawa og luag ang tanan.  Ang dakong tentasyon pagbugal-bugal nga nasipyat na sang Pagasa nabaraw hinuon sa kamatuoran nga nasayop sab ang forecasts sa langyawng mga ahensiya.  Nga nakapahinumdom sa tanang hingtungdan nga ang labing maayong forecasts banabana lang.  Ug nga angayng magbantay di lang ang mga puntiryahon sa bagyo kon dili ang tanang mga dapit nga, bisan way public storm warning signals, maabtan sa lapad nga langyab sa hangin ug uwan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 12, 2011

Asa ang Hinatuan?


Sa Severe Weather Bulletin No. 5 sa Pagasa, gipaubos na sa Public Storm Warning Signal No. 1 ang amihanang Sugbo.  Ang bulletin sinuwat sa ulohang buhatan sa Pagasa ug igo lang gibasa sa forecasters sa Mactan.  Kinsa wa magtagad pagtumbok asang dapita sa amihanan--gikan sa Consolacion ngadto sa Daanbantayan--ang maigo sa bagyong Ramon.
Di kinahanglan nga magpabarug og bag-ong radar ni magpalupad og laing satellite silang Direktor Oscar Tabada ug kaubanan.  Ang bugtong gikinahanglan mao ang pagsubay sa gitakdang ruta sa bagyo ug paghingan sa tanang kalungsoran, dakbayan ug lalawigan nga maagian.  Di sila kinahanglan nga mosungasong sa amihanan.  Kon dili ang paghingan sa mga natungod sa coordinates sa ilang mapa.

-o0o-

Usa sa batakang lagda sa paghimo sa kasayuran nga mas masabot, mas makadani ug mas makahuloganon sa katawhan mao ang gitawag nga "localization:"  Ang pag-una sa bahin sa kasayuran nga mas duol ug mas dako og epekto sa lokal nga mga molupyo.  Ang taga Sugbo, pananglitan, mas madani sa bagyo nga moigo sa Metro Cebu kay sa bagyo sa Fukushima, Japan.
Maong, pasayloa, di gyod ko kasabot nganong ang forecasters sa Pagasa Mactan mouna pagpahibawo nato unsay kahimtang sa panahon sa Metro Manila kay sa atong kaugalingong nataran.  Nga di man unta kinahanglang maghimo og ilang kaugalingong forecast, kon dili igo lang mokuot sa linya mahitungod sa Sugbo nga gilubong sa ubos.

-o0o-

Mas matultolan sa mga Sugbuanon ang nahimutangan sa bagyong Ramon kon, inay moingnon ang Pagasa nga nahimutang sa 245 kilometros sa silangan sa Hinatuan, Surigao del Sur, pahibaw-an ta nila nga ang bagyo nahimutang sa 500 kilometros sa habagatan silangang bahin sa Metro Cebu.
Mas makatabang sab sa mga Sugbuanon kon, inay ingnan nga si Ramon mahimutang sa amihanang Sugbo sa Miyerkules sa gabii o sa Huwebes sa buntag, pahibaw-on ta sa Pagasa kon ang Dakbayan sa Bogo o lungsod sa  Tabogon ba ang labing mapadul-an sa bagyo.

-o0o-

Di kinahanglan nga modeklarar ang Pagasa Mactan og kagawasan gikan sa ilang ulohang buhatan.  Kinahanglan lang nga ang lokal nga forecasters maghupot og sentido kumon, inay nga magpaka aron ingnon nga mga robot nga way igong kabuot sa pagbasa sa forecast nga sinuwat sa taga Manila.
Si Tabada takos nga motudlo sa iyang mga sakop unsaon paghubad ang opisyal nga forecast sa pinulongan ug mga detalye nga masabtan natong kasarangang mga molupyo.  Kon hangtod karon nahadlok sila nga ang pagpatin-aw sa sinuwat nga forecast, o pagsukwahi ini kon may mas bag-ong kalamboan sa kausaban sa dagan sa bagyo, angay nga patakdan sila ni Tabada sa iyang kaisog pagbarug alang sa kaayuhan sa kinabag-an, inay pagpagapos sa binuang nga mga lagda sa ilang ulohan nga buhatan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 11, 2011

Kugihan nga forecast


Nipasidaan si Pagasa Mactan Director Oscar Tabada nga mahimong maigo ang Sugbo sa bagyong Ramon, ang kanhi low pressure area nga namugna sa silangang Mindanao.  Nipasabot si Tabada nga kasagaran sa bagyo nga magsugod sa silangang Mindanao moigo gyod sa Sugbo.
Mas tin-aw ang pasidaan ni Tabada.  Kay sa forecast sa ilang ulohang buhatan sa Pagasa.  Sama sa naandan.  Sa kasarangang kawani pa sa Pagasa duha ka dekada na ang nilabay, si Tabada nirisgo sa iyang trabaho, nisukwahi sa forecast sa Pagasa nga Samar ang puntirya ug nipasidaan nga nituyok ang bagyo ug maigo ang Sugbo sa Ruping.

-o0o-

Nagusbat ang Sugbo.  Apan nakalikay sa mas dakong kadaot, salamat sa pasidaan ni Tabada.  Wa matangtang si Tabada sa trabaho, gani karon usa na sa dakong haligi sa Pagasa.  Apan nagpabilin ang bisyo sa iyang buhatan pagluwat og lutaw nga forecasts nga kasagaran sila ray makasabot.
Kadudahan pa gani kon makasabot ba ang tanang forecasters.  Kay may mga kawani sa Pagasa nga igo lang mobasa ug di takos nga makapasabot sa ilang gibasa.  Igo lang magsumay-sumay sa isuwat sa ilang ulohang buhatan:  Ang kahimtang sa panahon sa Metro Manila maoy kanunayng unahon bisan kon nia sila magsibya sa Sugbo ug Kabisay-an.

-o0o-

Basaha ra gud ning Bulletin No. 1 sa Pagasa sa bagyong Ramon:  Nakit-an si Ramon sa 600 kilometros silangan habagatan silangan sa Hinatuan, Surigao del Sur, sa coordinates nga 7.6*N, 132.2*E, naghagiyos sa gikusgong 55 kiometros matag takna duol sa tungatunga ug nag-irog paingon sa kasadpan sa gikusgong 15 kilometros matag takna.

Karong Martes sa buntag, si Ramon gibanabana nga mahimutang 300 kilometros silangan sa Hinatuan, Surigao del Sur; sa Miyerkules sa buntag, sa 60 kilometros silangan habagatang silangan sa Surigao City ug sa Huwebes sa buntag, duol sa Iloilo City.   

-o0o-

Palihug itandi ning mas detalyado nga forecast sa pribadong weather monitoring agency dinhi sa ato, ang Typhoon2000ph:  Si Ramon nakit-an 881 kilometros habagatan silangan sa Sugbo; 868 kilometros silangan habagatang silangan sa Tagbilaran City; 841 kilometros habagatang silangan sa Ormoc City; 697 kilometros habagatang silangan sa Surigao City; ug 668 kilometros silangan habagatang silangan sa Butuan City.
Si Ramon nagpaingon sa Surigao ug Leyte.  Kinahanglan nga mangandam ang mga molupyo sa amihanang Mindanao, Kabisay-an ug habagatang Bicol.  Ang Sugbo gitakdang maigo ni Ramon unya sa alas-6 hangtod sa alas-8 sa Miyerkules sa gabii.  Sa di pang Sugbo, maigo ni Ramon ang Surigao City sa alas-5 hangtod sa alas-8 sa Miyerkules sa buntag.  Human sa Sugbo, si Ramon moigo sa Bacolod ug Iloilo sa alas-12 hangtod sa alas-3 sa kadlawon sa Huwebes.
Way espesyal nga satellites ang Typhoon2000ph.  Mas kugihan lang kay sa Pagasa:  Gibutangan og mga ngan sa mga dapit ang coordinates sa nahimutangan ug direksiyon sa bagyo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 10, 2011

Gubat sa telepono


Usa nako ka amigo nipalit og bag-ong telepono.  Kay ang iyang karaan init na kaayo sa iyang dunggan kon maabtan og singko minutos ang ilang istorya sa nanawag niya o sa iyang gitawgan.  Giingnan siya sa tig-ayo nga angay gyong mag-ilis og telepono matag tulo ka tuig.
Kay Nokia man ang iyang gipalit, naproblema siya unsaon pagbalhin ang iyang contacts ug tinipigan nga text messages gikan sa karaan ngadto sa bag-ong telepono.  Gitambagan siya nga ibalhin ang iyang contacts sa iyang SIM card aron nga mada kon ibutang na sa bag-o.  Apan 250 ra ka contacts ang masud sa SIM.  Haskang hasola kon kapila magbalilk-balik sa SIM gikan ug padung sa karaan ug bag-o niyang telepono.

-o0o-

Wa lang tuyoa nga human namog kita, may gamay kong panahon pagpakita sa akong telepono sa service center.  Kay dugay nang di motingog ang active speaker ug daghan nang dinaliang tawag ug text messages nga wa matubag kay wa nay tingog ang akong telepono.
Giingnan ko sa mga kawani nga suwayan nilag re-program ang telepono aron pagtino software o hardware bay problema.  Gipasidan-an ko nila nga mapapas ang tanang contacts ug files.  Android ang telepono busa nisalig kong ang contacts ug files makuha ra pagbalik gikan sa akong Google accounts.

-o0o-

Human sa duha ka oras, giingnan ko nilang hardware gyoy problema.  Mag-order pa sila ug mo-text lang kon moabot nang piyesa.  Samtang nagsakay sa taxi, gitaod pagbalik ang SIM ug SD card.
Wa na tuoy bisan usa ka contact, text message, ni letrato ug video file nga nahibilin.  Nitawag ko sa DYAB sa numero nga nahinumdoman.  Nakalusot ko.  Nakaginhawa og luag nga wa diay magguba ang telepono.

-o0o-

Pag-abot sa bay, ako dayong gipaandar ang wifi ug gikonektar ang telepono sa akong Gmail account.  Igo lang kong nakapangabli sa mga bintana, nasud nang tanang contacts, text messages ug emails.  Ug nabalik nang mga letrato gikan sa Picasaweb ug tanang entries sa Google calendar.
Ang akong telepono wa na ipamaligya sa Samsung.  Duna nay bag-ong gipagawas.  Apan tungod sa Android nga operating system, mahimong i-ugrade sa labing bag-ong bersiyon ug di mabiya sa bag-ong applications.  Kaha ray karaan.  Nga way active speaker.

-o0o-

Usa ni sa hinungdan nganong ang Nokia, nga sa daghang katuigan nagdominar sa kalibotanong merkado sa mobile phones, naapsan sa mas linghod nga mga kompaniya.  Ang Symbian OS sa Nokia, sama sa Blackberry OS sa RIM, di nang kapadagan sa kaliboan ka applications nga gisayun-sayon lang sa iOS sa Apple ug Android sa Google.
Hapit na mogawas ang labing bag-ong bersiyon sa Nexus, nga maggamit sa Ice Cream Sandwich (ICS), angga sa Android 4.0.  Wa koy planong magbag-o og telepono.  Nagplano hinuong kumbinsihon ang akong amigo pagbaligya sa iyang Nokia ug pagpalit og mas baratong Android.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com